آشنایی با فلوراید، ماده ای ضروری در کنترل پوسیدگی دندان

در این صفحه به معرفی و کاربردی ماده ای می پردازیم که در دندانپزشکی پیشگیرانه بسیار ارزشمند و قابل توجه است. به شرط استفاده درست و به اندازه، با کمک این ماده می توان سلامت دندان ها را به مقدار قابل توجهی ارتقاء داد. با ماده فلوراید در این مقاله بیشتر آشنا شوید.

فلوراید چیست؟

فلوراید یک ماده معدنی طبیعی است که در طبیعت به وفور یافت می‌شود.. این ماده به همراه با کلسیم و فسفر برای محافظت دندان ها در مقابل پوسیدگی حائز اهمیت هستند. این ماده معدنی نه تنها برای کودکان بلکه برای تمام سنین سودمند است. این در واقع، ماده اولیه ضد پوسیدگی دندان است که به صورت سیستمیک و موضعی عمل می‌کند و به عنوان یک معیار مطمئن و موثر در جوامع بشری برای کاهش شیوع و وقوع پوسیدگی‌های دندان محسوب می‌شود.

فلوراید در چه مواد و منابعی قرار دارد؟

هر چند فلوراید در برخی غذاها مانند تخم مرغ، ماهی، گوشت و چای وجود دارد و اغلب جهت جلوگیری از پوسیدگی دندان آن را به آب آشامیدنی نیز اضافه می‌کنند ، اما برای اثرگذاری بهتر پیشنهاد می شود که از منابع بهتری از فلوراید استفاده شود.مولکول های فلوراید به تنهایی با ساختار مینایی دندان ترکیب شده و استحکام آن را افزایش می دهند، بلکه به دندان ها کمک می کنند تا با آسیب ایجاد شده توسط باکتری ها نیز مقابله کنند.

فواید فلوراید چیست؟

این ماده ارزشمند به شرط استفاده مناسب می تواند مزایای زیادی داشته باشد اما مهم ترین مزایای آن برای سلامت دهان و دندان عبارتند از:

شروع دوباره معدنی شدن دندان:

با استفاده از غلظت کنترل شده فلوراید، دندان‌های دارای پوسیدگی‌های اولیه می‌توانند فرصت دوباره معدنی شدن یا رمینرالیزاسیون را یابند. این فرآیند مهم، به دندان‌ها کمک می‌کند تا بازسازی شده و قوی‌تر از قبل شوند. با استفاده از این ماده، مواد معدنی مفید دیگری مانند کلسیم و فسفات به طور فعال در دندان‌ها جایگزین می‌شوند، و این مساله باعث تقویت و ترمیم ساختار دندان می‌شود.

افزایش مقاومت در برابر اسیدها:

با آغاز فرآیند دوباره معدنی شدن دندان، آنها در برابر حملات اسیدی مقاومت بیشتری پیدا می‌کنند. استفاده از فلوراید به دندان‌ها کمک می‌کند تا در مقابل اسیدها محافظت شوند و احتمال پیشروی پوسیدگی دندان به طرز قابل توجهی کاهش یابد. با تقویت و حفظ سختی و محکمی که این ماده ارزشمند به دندان‌ها می‌بخشد، میزان تحلیل و فرسایش مینای دندان در مقابل اسیدها کاهش می‌یابد.

خنثی شدن اسیدیته محیط دهان:

بعد از درمان با فلوراید، یون‌های آن در بزاق دهان باقی می‌مانند. حضور آنها باعث خنثی شدن اسیدیته دهان می‌شود و محیط دهان را به میزانی خنثی می‌کند که دیگر نمی‌تواند به مینای دندان آسیب برساند. این فرآیند مهم، به دندان‌ها کمک می‌کند تا در مقابل تهاجم اسیدی محافظت شده و سلامت آنها را حفظ کند.

بیشتر بخوانید: خشکی دهان چیست و چطور با آن مقابله کنیم؟

در چه مواردی استفاده از فلوراید ضروری است؟

در دندانپزشکی برای برخی شرایط و وضعیت ها استفاده از این ماده معدنی به عنوان یک روش درمانی یا جزئی از فرآیند درمان در نظر گرفته می شود:

• زمانی که شیارهایی عمیق روی سطح جونده وجود دارند که ممکن است در زمان جویدن با حساسیت نیز همراه باشند.
• در مواردی که سطوح دندان ها در اثر تحلیل لثه به محیط دهان باز می شوند و دارای حساسیت هستند.
• هنگامی که به دنبال بعضی از درمان ها و یا داروهای پزشکی جریان بزاق کاهش یافته است.
• زمانی که در تاریخچه ی اخیر دندانی، دندان ها دچار پوسیدگی بوده اند.
• زمانی که فرد تعدادی روکش دندان، بریج دندان و یا براکت های ارتودنسی در دهان دارد. فلوراید در کاهش ریسک پوسیدگی در این موارد کاملا موثر است.

مکانیسم اثر فلوراید چگونه است؟

فلوراید دارای توانایی منحصر به فردی در استحکام بخشیدن به مینای دندان است. مینا سخت‌ترین ماده در طبیعت بوده و از کریستال‌هایی به نام کلسیم هیدروکسی آپاتیت تشکیل شده است. مواد معدنی هر روز از طریق دو پروسه به لایه ی مینایی اضافه و یا از آن کم می شوند:

• دِمینرالیزاسیون که برداشته شدن مواد معدنی از لایه ی مینایی دندان است و زمانی اتفاق می افتد که پلاک باکتریال و قند های مصرفی در دهان به مینا حمله می کنند.
• رِمینرالیزاسیون که فرآیندی است که در طی آن مواد معدنی مانند فلوراید، کلسیم و فسفر از آب و غذاهای مصرفی به روی مینا رسوب می کنند.

میزان زیاد دِمینرالیزاسیون (برداشت ماده ی معدنی) بدون رِمینرالیزاسیون (رسوب ماده ی معدنی) جهت بازسازی مینا نهایتا به پوسیدگی های دندانی منجر می شود.

فلوراید بوسیله مقاوم ساختن دندان در برابر حمله ی اسیدی ناشی از پلاک میکروبی موجب پیشگیری از ایجاد پوسیدگی دندانی می شود. فلوراید این کار را بوسیله ی تبدیل کریستال‌های مینا به کلسیم فلور آپاتیت انجام می دهد که مقاومت بسیار بیشتری در برابر حمله اسید‌های پلاک میکروبی دارند.علاوه بر پیشگیری از پوسیدگی، فلوراید موجب رِمینرالیزاسیون (دوباره معدنی شدن) پوسیدگی های  اولیه نیز می گردد.

مکانیزم این ماده بر روی دندان های کودکان به چه شکل است؟

در کودکان زیر شش سال، فلوراید با تاثیر بر دندان های دائمی در حال رویش، موجب می گردد که دندان ها به راحتی در برابر اسیدها دِمینرالیزه (دچار برداشت ماده ی معدنی) نشوند. این ماده در دندان هایی که چه در کودکان و چه در بزرگسالان، رویش یافته اند، سبب سرعت بخشیدن به رمینرالیزاسیون (دوباره معدنی شدن ) و همچنین ازهم گسیخته شدن روند تولید اسید می شود.

فلوراید به دو شکل در زمان های قبل و بعد از رویش دندان ها باعث تاثیر گذاری روی دندان های کودکان می شود:

• قبل از رویش دندان‌ها: در این زمان فلوراید توسط دندان‌ها از طریق غذاها و آب حاوی فلوراید قابل دریافت است. این نوع از اثرگذاری فلوراید سیستمیک نامیده می‌شود.
• بعد از رویش دندان‌ها: فلوراید در این زمان باعث دوباره معدنی شدن (رمینرالیزه شدن) مینای دندان شده و علائم اولیه پوسیدگی دندان را برطرف می‌کند. خمیر دندان‌های حاوی فلوراید، ژل‌ها، وارنیش‌ها و دهانشویه‌های فلوراید در این مرحله اثر گذارند. (نکته: فلوراید موجود در غذاها و آب پس از رویش دندان‌ها تاثیر خود را به صورت موضعی ادامه می‌دهد که به آن اثر موضعی گفته می‌شود.)

آیا استفاده از دهانشویه های حاوی فلوراید در کودکان مجاز است؟

دهانشویه‌های حاوی فلوراید در دو غلظت در دسترس هستند ۰.۰۵% و ۰.۲%. از دهانشویه با غلظت ۰.۰۵% به صورت روزانه استفاده می‌شود و دهانشویه با غلظت ۰٫۲ % تنها هفته‌ای یکبار به کار می‌رود. مصرف این دهانشویه‌ها در کودکان زیر ۶ سال، به علت عدم توانایی در کنترل رفلاکس بلع توصیه نمی‌شود.

پس از مصرف دهانشویه ها ، به مدت حداقل 30 دقیقه باید از شستن دهان، خوردن و آشامیدن پرهیز شود تا دندان ها فرصت جذب فلوراید را به حداکثر میزان داشته باشند.

روش استفاده از فلوراید چیست؟

به طور کلی به دو روش می توان از این ماده معدنی استفاده کرد روش اول سیستمیک بوده و روش دوم اعمال موضعی آن است:

۱- روش سیستمیک

افزودن فلوراید به آب آشامیدنی بهترین روش پیشگیری از پوسیدگی است که میزان متوسط آن برای کاهش پوسیدگی ۰.۷ تا ۱.۲ PPM‌ است. غذاهای دریایی، چای سبز و چای سیاه منابع غنی از فلوراید هستند. همه سبزیجات به صورت خام یا نیمه پخته دارای فلوراید هستند ولی در صورت دریافت حرارت بالا، فلوراید خود را از دست می‌دهند.

۲- روش موضعی

روش موضعی به این شکل است که ماده مورد بحث ما مستقیما به سطح دندان ها اعمال می شود اینکار به دو شکل در مطب دندانپزشک و در خانه امکانپذیر است:

استفاده از فلوراید در مطب:

دندانپزشک محلول ژل یا وارنیش (پوشش محافظ عموما رنگی) غلیظ شده فلوراید را بر اساس محل و شدت پوسیدگی به کار می‌برد. فلورایدتراپی در مطب در افراد فاقد پوسیدگی یا دارای پوسیدگی خفیف هر یک ماه یکبار انجام شده و در پوسیدگی متوسط و شدید، فواصل مصرف آن کمتر است.

استفاده از فلوراید در منزل:

خمیر دندان‌های حاوی فلوراید بی‌شک شایع‌ترین و وسیع‌ترین روش استفاده از فلوراید موضعی است. توصیه می‌شود در کودکان بالای ۳ سال از این گونه خمیر دندان‌ها استفاده شود. این خمیردندان‌ها در کودکان زیر ۶ سال باید با نظارت والدین و با احتیاط مصرف شود (به اندازه یک نخود).

نکته مهم: در کنترل پوسیدگی فلوراید ماده ای لازم است، اما کافی نیست

باید به خاطر داشت که فلوراید به تنهایی قادر نخواهد بود مانع ایجاد پوسیدگی دندان ها شده و آن را کنترل کند. در واقع مسواک زدن و استفاده روزانه از نخ دندان، کاهش میان وعده های شیرین و جایگزین کردن قند ساکاروز (قند پوسیدگی زا) با قند مفید زایلیتول ( قند پیشگیری کننده از پوسیدگی ) و چکاپ های دوره ای منظم عواملی هستند که همراه با فلوراید سدی محکم در برابر پوسیدگی بوجود می آورند.

عوارض فلوراید چیست؟

در حالی که فلوراید فواید بی شماری برای سلامت دهان و دندان دارد، اما بسیار مهم است که از عوارض جانبی بالقوه ای که می تواند از مصرف بیش از حد فلوراید ایجاد شود، آگاه باشید. برخی از عوارض فلوراید در صورت مصرف بیش از اندازه عبارتند از:

فلوئوروزیس دندان

فلوروزیس دندانی وضعیتی است که ظاهر مینای دندان را تحت تأثیر قرار می دهد. این وضعیت زمانی اتفاق می افتد که فلوراید بیش از حد در طول رشد دندان (به طور معمول در دوران کودکی) مصرف شود. فلوئوروزیس خفیف ممکن است باعث ایجاد رگه ها یا لکه های سفید کوچکی روی دندان ها شود، در حالی که موارد شدید می تواند منجر به تغییر رنگ قهوه ای شود. با این حال، فلوئوروزیس دندان در درجه اول یک نگرانی زیبایی شناختی است و به طور معمول بر عملکرد یا سلامت دندان ها تأثیر نمی گذارد.

بیشتر بخوانید: بلیچینگ دندان چیست و چطور دندان ها را سفید می کند؟

فلوئوروزیس استخوان

فلوئوروزیس استخوان زمانی رخ می دهد که شخص برای یک مدت طولانی در معرض سطوح بالای فلوراید قرار بگیرد. به طور معمول این مساله از طریق آب آشامیدنی حاوی مقادیر بیش از حد فلوراید رخ می دهد. این وضعیت بر استخوان ها تأثیر می گذارد و می تواند منجر به درد مفاصل، سفتی و ناهنجاری های اسکلتی شود. با این حال، فلوئوروزیس استخوانی در مناطقی که فلورایداسیون آب کنترل و نظارت می شود، نادر است.

مشکلات گوارشی

در برخی موارد، مصرف بیش از حد فلوراید می تواند باعث علائم گوارشی مانند حالت تهوع، درد معده و اسهال شود. این علائم زمانی که فلوراید به مقدار زیاد مصرف می شود (مانند بلعیدن خمیر دندان یا استفاده از مکمل های فلوراید بدون راهنمایی مناسب) بیشتر رخ می دهد.

توجه به این نکته ضروری است که بروز این عوارض جانبی نسبتاً نادر است و معمولاً با مصرف بیش از حد فلوراید همراه است. هنگامی که فلوراید در مقادیر مناسب و طبق دستور متخصصان دندانپزشکی استفاده می شود، برای سلامت دهان و دندان بی خطر و مفید در نظر گرفته می شود.

اگر در مورد مصرف فلوراید یا عوارض جانبی احتمالی نگرانی دارید، بهتر است با دندانپزشک یا ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی خود مشورت کنید. آنها می توانند راهنمایی های متناسب با نیازهای خاص شما ارائه دهند و به شما کمک کنند تا تعادل سالم فلوراید را برای سلامت دهان و دندان حفظ کنید.