هرچیزی که باید درباره روکش بدانید (چه وقت استفاده می شوند چه زمان نه!)

در دندانپزشکی، روکش‌ها به عنوان آخرین راه‌حل برای نجات دندان‌های آسیب‌دیده استفاده می‌شوند. این روش درمانی زمانی به کار گرفته می‌شود که سایر روش‌های ترمیمی مانند پر کردن، اینله و آنله یا بیلداپ دندان کارساز نباشند. در واقع اگر دندان‌ها به قدری آسیب‌دیده باشند که با روش‌های معمولی قابل احیا نباشند، روکش دندان به عنوان آخرین گزینه درمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این مقاله، توضیحات کاملی درباره این روش ترمیمی ارائه شده است.

روکش دندان چیست؟

روکش دندانپزشکی (Dental Crown) نوعی پروتز است که به عنوان جایگزین تاج دندان طبیعی اما آسیب‌دیده خودمان، به کار می‌رود. این پروتز به صورت اختصاصی برای هر فرد طراحی و ساخته می‌شود و اهداف مختلفی از جمله محافظت از دندان و بهبود ظاهر آن را دنبال میکند. برای دستیابی به درکی اولیه از درمان‌ روکش دندان، توصیه می‌شود ویدئوی کوتاه زیر را مشاهده بفرمایید در غیر این صورت ادامه مقاله را بخوانید.

در دندانپزشکی، چه زمانی نیاز به انجام درمان روکش دندان داریم؟

به طور کلی برخی از شرایط که در آن‌ها تنها راه‌حل موثر، استفاده از روکش دندان است عبارتند از:

+ ترمیم شکستگی‌های وسیع دندانی

شکستگی‌های وسیع دندانی می‌توانند به دلایل مختلفی از جمله ضربه‌های فیزیکی شدید، تصادفات یا حتی جویدن مواد سخت رخ دهند. در برخی موارد، ترمیم‌ها و بیلداپ‌های کامپوزیتی می‌توانند گزینه‌های مناسبی برای ترمیم این شکستگیها باشند. اما زمانی که یک دندان دچار شکستگی بسیار وسیع و گسترده شده، ساختار باقیمانده دندان به قدری ضعیف می‌شود که نمی‌توان آن را با ترمیم‌های نامبرده به طور کامل بازسازی کرد.

در این موارد، روکش دندان به عنوان یک محافظ قوی عمل می‌کند و علاوه بر بازیابی شکل و ظاهر دندان، آن را از فشارهای جویدن محافظت می‌کند. همچنین، روکش می‌تواند توزیع فشار را به طور یکنواخت‌تری انجام دهد و از شکستگی‌های بیشتر جلوگیری کند.

+ بعد از درمان ریشه (عصب‌کشی دندان)

پوسیدگی‌های دندانی می‌توانند به تدریج بافت دندان را از بین ببرند و در صورتی که به موقع درمان نشوند، به مشکلات جدی‌تری منجر شوند. وقتی پوسیدگی به بخش‌های داخلی‌تر دندان یا حتی ریشه دندان می‌رسد، نیاز به درمان‌های پیچیده‌تری مانند درمان ریشه ((root canal therap وجود دارد.

 بعد از درمان ریشه (یا همان عصب‌کشی) دندان آسیب‌پذیر و شکننده می‌شود. اگر بخش زیادی از دندانِ درمانِ ریشه شده باقی مانده باشد می‌توان با درمان محافظه کارانه بیلداپ دندان آن را ترمیم کرد ولی زمانی که دندان به صورت گسترده تخریب شده باید آن را پست و کور و یا روکش کرد.

+ مرحله آخر ایمپلنت‌های دندانی

روکش دندان همچنین نقش حیاتی در درمان ایمپلنت دندان (dental implant) دارد. به طور خلاصه ایمپلنت دندان یک پیچ فلزی (معمولاً تیتانیومی) است که در استخوان فک قرار داده می‌شود تا به عنوان ریشه دندان دندان جدید که جایگزین دندان از دست رفته شده، عمل کند.

این ایمپلنت به مرور زمان با استخوان فک ترکیب می‌شود و پایه‌ای قوی و پایدار برای دندان جدید فراهم می‌آورد. پس از اطمینان از استحکام و ترکیب ایمپلنت با استخوان، مرحله بعدی قرار دادن پروتز دندان است که در اغلب موارد، پروتز همان روکش دندان است. روکش به عنوان قسمت قابل مشاهده و کارآمد دندان جدید عمل می‌کند، به طوری که به بهبود ظاهر و کارکرد دندان کمک می‌کند.

روکش بر روی اباتمنت که رابط بین ایمپلنت و پروتز است، نصب می‌شود. هدف از نصب روکش دندان روی ایمپلنت، ایجاد یک تاج مصنوعی است که از لحاظ ظاهری و عملکردی شبیه به تاج دندان‌های طبیعی باشد. این روکش به بیمار امکان می‌دهد تا بدون نگرانی از جابجایی یا آسیب به ایمپلنت به طور طبیعی غذا بخورد، صحبت کند و لبخند بزند.

+ در ساختار بریج‌های دندانی

به جز شرکت در ساختار ایمپلنت‌ها، روکش نقش بسیار مهمی در ساختار بریج دندان (Dental Bridge) ایفا می‌کند. بریج دندان یک پروتز ثابت است که برای جایگزینی یک یا چند دندان از دست رفته استفاده می‌شود. این پروتز از دو یا چند عدد روکش دندان و یک یا چند دندان مصنوعی (پونتیک) تشکیل شده است. روکش‌های دندانی روی دندان‌های طبیعی مجاور ناحیه بی‌دندان (که به آن‌ها دندان‌های پایه یا اباتمنت گفته می‌شود) قرار می‌گیرند و دندان‌های مصنوعی را بین خود نگه می‌دارند. این روکش‌ها به عنوان پایه‌های محکمی عمل می‌کنند که بریج را در جای خود ثابت نگه می‌دارند و از حرکت آن جلوگیری می‌کنند.

علاوه بر این، روکش‌ دندان کمک می‌کنند تا بریج به خوبی با ساختار دهان و دندان‌ها منطبق شود. این تطابق باعث می‌شود که فرد بتواند به راحتی غذا خورده و صحبت کند بدون اینکه نگرانی از حرکت یا جدا شدن بریج داشته باشد. همچنین، روکش‌های دندانی به توزیع یکنواخت نیروهای جویدن کمک می‌کنند، به طوری که فشار وارد شده به دندان‌های پایه به طور مساوی تقسیم می‌شود و از آسیب به آن‌ها جلوگیری به عمل می‌آید. به این ترتیب، روکش دندان در ساختار بریج دندان نقش کلیدی در ایجاد استحکام، ثبات و کارایی پروتز ایفا می‌کند.

انواع روکش‌های دندانی کدامند؟

روکش‌های دندانی به سه دسته اصلی تقسیم می‌شوند که هر کدام ویژگی‌ها و کاربردهای خاص خود را دارند:

1.  روکش‌های فلزی  (Metal Crowns)

روکش‌های فلزی از آلیاژهای مختلفی ساخته می‌شوند که معمولاً شامل طلا، پلاتینیوم، یا آلیاژهایی مانند کبالت-کروم و نیکل-کروم هستند. این نوع روکش‌ها به دلیل دوام بالا و مقاومت در برابر جویدن و فشارهای دندانی به عنوان بادوام‌ترین نوع روکش‌ها شناخته می‌شوند.

• مزایا: روکش‌ دندان فلزی به ندرت دچار شکستگی یا آسیب می‌شود. آن‌ها برای دندان‌های خلفی که کمتر در معرض دید هستند، انتخاب بسیار مناسبی محسوب می‌شوند. همچنین، از آنجا که این روکش‌ها فقط از فلز ساخته شده‌اند، نیاز به تراش کمتری از بافت دندان نسبت به روکش‌های فلز-سرامیک (Porcelain Fused to Metal یا PFM) دارند.
• معایب: بزرگترین عیب این نوع روکش‌ها، رنگ فلزی و تیره آن‌ها است که ممکن است از نظر زیبایی مشکل‌ساز باشد.

2. روکش‌های تمام سرامیک (All-Ceramic Crowns)

روکش‌های تمام سرامیک، همانطور که از نامشان پیداست، از مواد سرامیکی ساخته شده‌اند و هیچ فلزی در ساختار آن‌ها وجود ندارد. این نوع روکش‌ها از نظر زیبایی طبیعی‌تر و شفاف‌تر هستند و به دلیل تطابق بهتر با رنگ طبیعی دندان‌ها، برای دندان‌های جلویی (قدامی) انتخاب مناسبی محسوب می‌شوند.

• مزایا: روکش‌ دندان تمام سرامیک از نظر زیبایی برتر هستند و بسیار طبیعی به نظر می‌رسند. این روکش‌ها برای افرادی که به فلز آلرژی دارند، مناسب هستند.
• معایب: این نوع نسبت به روکش‌های فلزی یا فلز-سرامیک شکننده‌تر هستند و ممکن است در برابر فشارهای زیاد دچار شکستگی شوند. بنابراین باید با توجه به نیازها و شرایط خاص هر فرد انتخاب شوند.

3. روکش‌های فلز-سرامیک (Porcelain Fused to Metal, PFM)

روکش‌های فلز-سرامیک از حدود سال 1950 در دندانپزشکی به کار می‌روند و ترکیبی از فلز و سرامیک هستند. فریم یا زیرساختاری فلزی دارند که لایه‌ای از سرامیک یا چینی روی آن را می‌پوشاند. این نوع به دلیل دوام و زیبایی معقول، سال‌ها به عنوان استاندارد طلایی در بازسازی دندان‌ها محسوب می‌شدند.

• مزایا: این روکش‌ها به دلیل وجود لایه سرامیکی می‌توانند با رنگ دندان‌های طبیعی هماهنگ شوند و در عین حال دوام بالایی دارند. مناسب برای دندان‌های خلفی و بریج‌های دندانی که نیاز به دوام بیشتری دارند.
• معایب: بخش سرامیکی این روکش‌ها شکننده‌تر است و ممکن است دچار پریدگی و شکست شود. گاهی اوقات، فریم فلزی زیر سطح سرامیکی به صورت خطی تیره در لبه روکش دیده می‌شود که می‌تواند زیبایی را تحت تأثیر قرار دهد. برای جلوگیری از این مشکل، دندانپزشک لبه روکش دندان را کمی زیر خط لثه قرار می‌دهد. اما اگر لثه تحلیل رود، این خط سیاه نمایان خواهد شد.

درمان روکش دندان طی چه مراحلی انجام می شود؟

1- معاینه و آماده‌سازی دندان

در اولین مرحله از فرآیند این درمان، دندانپزشک، دندان بیمار را معاینه کرده و تصاویر رادیوگرافی (X-ray) که از قبل تهیه شده را ارزیابی می‌کند تا وضعیت کلی دندان و ریشه‌های آن آگاه شود. این بررسی به دندانپزشک کمک می‌کند تا تشخیص دهد آیا دندان نیاز به درمان ریشه (root canal) یا درمان‌های دیگری دارد یا خیر.

پس از تایید نیاز به روکش، دندانپزشک مقدمات دریافت روکش را فراهم می‌کند. به این مرحله از درمان اصطلاحا آماده‌سازی دندان گفته می‌شود. این آماده‌سازی شامل تراش دور تا دور دندان و کاهش حجم آن است تا فضای کافی برای قرار دادن روکش فراهم شود. در این مرحله، قسمت‌های آسیب دیده دندان نیز برداشته می‌شوند.

*** توضیحات مهم در خصوص تراش دندان برای روکش ***

از آنجا که روکش‌ها خودشان ضخامت مشخصی دارند، برای اینکه بتوان آن‌ها را روی دندان قرار داد باید دندان تراش بخورد. در غیر این صورت امکان نصب پروتز وجود ندارد. تراش دندان برای روکش باید با دقت و مهارت زیادی انجام شود تا از آسیب به دندان‌های مجاور و دندانی که در حال تراش است جلوگیری شود.

متخصص ترمیمی و زیبایی دورتا دور تاج مورد نظر را تراش می دهد. میزان تراش دندان برای روکش دندان ها بین 1.5 تا 2 میلیمتر خواهد بود. این میزان تراش برای نصب روکش های سرامیکی و فلز-سرامیکی است. برای روکش های طلا میزان تراش کمتر است.

علاوه بر کاهش اندازه کلی تاج دندان، دندانپزشک باید آن را طوری تراش دهد که به طور کلی شکل مخروطی داشته باشد. دلیل این شکل‌دهی آن است که بتوان روکش را به راحتی روی دندان تراش خورده قرار داده و از حفظ و پایداری آن اطمینان حاصل کرد.

نکته مهم این است که هیچ روکشی به تنهایی توسط سمان ثابت نمی‌شود. زیرا هیچ سمانی آنقدر قوی نیست که به تنهایی به ثبات روکش کمک کند. در عوض، شکل دندانی که (روکش) روی آن قرار می‌گیرد، نقش مهمی در ایجاد ثبات و حفظ نهایی روکش خواهد داشت. بنابراین تراش دندان برای روکش توسط دندانپزشک، از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.

2- قالب‌گیری دندان

پس از آماده‌سازی، دندانپزشک از دندان آماده‌شده و دندان‌های مجاور قالب‌گیری می‌کند. این فرآیند به دقت بالایی نیاز دارد این قالب به دقت تهیه می‌شود تا بر اساس آن روکش به درستی روی دندان قرار گیرد و با بقیه دندان‌ها هماهنگ باشد. قالب‌ها به لابراتوار دندانپزشکی ارسال می‌شوند تا روکش دائمی ساخته شود.

در همین حال، دندانپزشک یک روکش دندان موقت را بر روی دندان قرار می‌دهد تا از دندان محافظت کند و عملکرد جویدن و زیبایی دندان حفظ شود. روکش موقت معمولاً از مواد نرم‌تر و ارزان‌تر ساخته می‌شود و تا زمان آماده شدن روکش دائمی به دندان چسبانده می‌شود.

3- ساخت و قرار دادن روکش دائمی

پس از ارسال قالب‌ها به لابراتوار، فرآیند ساخت روکش دائمی آغاز می‌شود که ممکن است چند هفته به طول انجامد. روکش‌های دندانی می‌توانند از مواد مختلفی مانند فلز، سرامیک، یا ترکیبی از هر دو ساخته شوند، و هر ماده ویژگی‌ها و مزایای خاص خود را دارد. هنگامی که روکش دائمی آماده شد، بیمار به مطب دندانپزشک بازمی‌گردد.

دندانپزشک روکش موقت را برمی‌دارد و روکش دائمی را با دقت روی دندان قرار می‌دهد. در این مرحله، دندانپزشک تطابق روکش با دندان و بقیه فک را بررسی می‌کند و در صورت لزوم تنظیمات نهایی را انجام می‌دهد. سپس روکش با استفاده از چسب دندانپزشکی مخصوص به دندان چسبانده می‌شود تا به طور محکم و دائمی در جای خود قرار گیرد.

پاسخ به رایج ترین پرسش ها درباره روکش های دندانی