آفت دهان که به عنوان (aphthous ulcers) نیز شناخته می شود، یک ضایعه شایع دهانی است که افراد را در هر سنی تحت تاثیر قرار می دهد. در این نوشتار ما به به بررسی انواع آفت دهان میپردازیم سپس علل، گزینههای درمانی و اقدامات پیشگیرانه در این خصوص را بررسی میکنیم.
آفت دهان چیست؟
آفتها زخمهای کم عمق و دردناکی هستند که روی بافتهای نرم داخل دهان از جمله لثهها، بخش داخلی گونه ها، زبان و لبها ایجاد میشوند. آنها با تبخال که توسط ویروس هرپس سیمپلکس ایجاد می شود متفاوت هستند. ضایعات آفت دهان مسری نیستند و معمولاً طی یک تا دو هفته خود به خود بهبود می یابند.
چند نوع آفت دهان وجود دارد؟
آفت ها را می توان به سه نوع اصلی تقسیم کرد: مینور، ماژور و هرپتی فرم. آفتهای مینور (minor) شایعترین و خفیف ترین انواع آفت دهان هستند که معمولاً کمتر از 1 سانتیمتر قطر دارند. از طرف دیگر، نوع ماژور (major) بزرگ تر و عمیقتر بوده و اغلب باعث درد شدیدتر میشوند و زمان بهبودی طولانیتری نیاز دارند. ضایعات هرپتیفرم (herpetiform) نیز کمترین شیوع را دارند، اما معمولاً بهصورت خوشهای ایجاد میشوند و شبیه زخمهای کوچک با شکل نامنظم هستند.
علت آفت دهان چیست؟
برای درک کامل ماهیت آفتهای دهانی، بررسی علل بالقوه و محرکهایی که میتوانند این زخمهای مزاحم دهان را ایجاد کنند، ضروری است. در حالی که علت دقیق آن نامشخص است، اما عوامل متعددی به عنوان مقصران احتمالی ایجاد این زخم ها شناسایی شده اند:
برخورد ضربه یا تروما به دهان
برخورد ضربه به دهان، بریدگی یا جراحات تصادفی در دهان می تواند باعث ایجاد آفت شود. به عنوان مثال فعالیت هایی مانند مسواک زدن تهاجمی و نامناسب دندان، استفاده از محصولات بهداشت دهان و دندان با لبه های تیز، یا حتی گاز گرفتن تصادفی گونه ها می تواند منجر به ایجاد این زخم ها شود.
کمبودهای تغذیه ای
کمبود مواد مغذی ضروری مانند ویتامین B12، روی، آهن و فولات می تواند در بروز آفت دهان نقش داشته باشد. رژیم های غذایی فاقد این مواد مغذی، سیستم ایمنی بدن را ضعیف کرده و آن را مستعد ابتلا به زخم های دهانی می کند.
تغییرات هورمونی
نوسانات هورمونی، به ویژه در زنان در طول قاعدگی، می تواند با شروع آفت مرتبط باشد. مکانیسم های دقیق این ارتباط هنوز به طور کامل شناخته نشده است، اما اعتقاد بر این است که عدم تعادل هورمونی در این رابطه نقش دارد.
استرس و عوامل عاطفی
استرس و عوامل عاطفی مدتهاست که با مسائل مختلف سلامتی مرتبط بودهاند و آفت دهان نیز از این قاعده مستثنی نیست. استرس روانی، اضطراب و اختلالات عاطفی می تواند سیستم ایمنی بدن را تضعیف کند و بدن را مستعد ابتلا به انواع آفت می کند.
سیستم ایمنی ضعیف
سیستم ایمنی ضعیف می تواند راه را برای بروز آفت های دهانی هموار کند. برخی از بیماری ها مانند HIV/AIDS، بیماری التهابی روده و اختلالات خودایمنی میتوانند توانایی سیستم ایمنی را برای دفع عفونتها تضعیف کرده و احتمال ایجاد زخمهای شانکر را افزایش دهند.
علائم آفت دهان چیست و چطور آن را تشخیص دهیم؟
آفت ها معمولاً به صورت لکه های گرد یا بیضی شکل با مرکز سفید یا زرد و حاشیه قرمز ظاهر می شوند. آنها به خصوص در هنگام تماس با غذاهای تند یا اسیدی می توانند بسیار دردناک باشند و باعث ناراحتی در خوردن و صحبت کردن می شوند.
بیشتر بخوانید: دلایل خشکی دهان و راهکارهایی برای رفع خشکی دهان
در صورت داشتن آفت، چه زمانی به دندانپزشک مراجعه کنیم؟
به طور کلی اگرچه آفت های دهان معمولاً بیخطر هستند و خود به خود برطرف میشوند، اما مواردی وجود دارد که ممکن است نیازمند مراقبتهای پزشکی حرفهای باشند. به عنوان مثال در صورت تجربه هر یک از موارد زیر، بهتر است با یک پزشک مشورت کنید:
- داشتن زخم های بزرگ، مزمن یا به طور غیرعادی دردناک
- زخم هایی که به سرعت گسترش می یابند یا بدتر می شوند
- مشکل در نوشیدن مایعات کافی به دلیل تجربه درد
- تب بالا همراه با آفت
- زخم های عود شونده که در فعالیت های روزانه اختلال ایجاد می کنند
درمان آفت دهان چیست؟
در حقیقت آفت، درمان خاصی ندارد و باید دوره آن طی شود تا بهبود یابد. در نتیجه تمام درمانهایی که برای آفت ارائه میشوند صرفاً با هدف کاهش درد، التهاب و سوزش هستند. موارد زیر میتوانند به درمان آفت دهان کمک کنند:
1 و 2. مدیریت استرس و رعایت بهداشت دهان و دندان
- قدم اول در درمان آفت، حذف فاکتورهای منفی و استرسزا است که به تسکین و رهایی از این مشکل کمک میکند. همچنین بهداشت دهان و دندان در درمان آفت نقش مهمی دارد.
3. مصرف غذاهای حاوی ویتامینهای گروه B
این ویتامینها به ترمیم و تسکین آفت کمک میکنند. جگر، شیر، تخم مرغ، ماهی، پنیر و گوشت جزء غنیترین منابع ویتامین B12 محسوب میشوند.
4. دریافت کافی آهن و فولیک
مواد غذایی سرشار از آهن و اسید فولیک برای درمان آفت توصیه میشوند. مواد غذایی شامل جگر، غذاهای دریایی، گوشت قرمز کم چربی، حبوبات، سبزیجات دارای برگهای سبز تیره و زرده تخم مرغ بهترین منابع خوراکیهای حاوی آهن هستند. جگر، قارچ و سبزیجاتی مانند اسفناج، مارچوبه و براکلی نیز منابع غنی اسید فولیک هستند.
5. آنتیبیوتیک موضعی
استفاده از آنتیبیوتیک موضعی مانند کپسولهای ۲۵۰ میلیگرمی تتراسایکلین محلول در سرم فیزیولوژی و استفاده از آن به صورت دهانشویه باعث بهبود زخم در زمان کوتاهتری میشود.
بیشتر بخوانید: روش های درمان بوی بد دهان
6. کورتیکواستروئیدهای سطحی
میتوان از کورتیکواستروئیدهای سطحی مانند هیدروکورتیزون یا تریامسینولون جهت کاهش درد و التهاب ناشی از این ضایعات استفاده کرد. خمیر دهانی تریامسینولون استوناید که در بازار ایران تحت نام تجاری تریادنت وجود دارد، از طریق بیوادهیژن یا اتصال به سطوح بیولوژیک عمل میکند. پس از خشک کردن محل ضایعه، مقدار کمی از این خمیر به صورت یک لایه نازک توسط انگشت یا اپلیکاتور تمیز روی محل آفت قرار میگیرد. خمیر باید کمی روی آفت فشار داده شود و از مالش خمیر خودداری گردد. بهتر است ۲ تا ۳ بار در روز هر ۶ ساعت یک بار استفاده شود و بعد از مصرف دارو، از خوردن و آشامیدن اجتناب کرد.
7. شربت دیفن هیدرامین
میتوان از شربت دیفن هیدرامین به عنوان ضد درد استفاده نمود. شربت دیفن هیدرامین روزی سه بار و هر بار ۵ میلیلیتر به مدت یک دقیقه در دهان نگه داشته و سپس قورت داده شود. این درمان جهت کاهش درد مؤثر است.
8. انواع دهانشویه ها
دهان شویههای گیاهی پرسیکا، میرتکس (Myrtex – عصاره گیاه مورد) و ریوکس (Rivax – عصاره گیاه ریواس) نیز مفید هستند.
9. آفتوژل
آفتوژل یک اختراع جدید در دارورسانی برای بافت مخاطی و درمان آفت دهان است. درد و التهاب زخمهای دهان را به سرعت کاهش میدهد. و این بیماری را در کوتاهترین زمان بهبود میبخشد. ماده موثر موجود در این دارو، عصاره گیاه شیرین بیان است که اثرات معجزهآسای آن در ترمیم انواع زخم و کاهش التهاب اثبات شده است و برخلاف داروهای کورتیکواستروئیدی که احتمال بروز قارچ در دهان را افزایش میدهند، این دارو از رشد قارچ و باکتری در دهان جلوگیری میکند.
چطور از بروز آفت ها پیشگیری کنیم؟
پیشگیری همیشه بهتر از درمان است. در حالی که ممکن است به طور کامل از بین بردن خطر ابتلا به آفت ممکن نباشد، اما اتخاذ برخی عادات و تغییرات سبک زندگی می تواند به حداقل رساندن وقوع آن کمک کند. برخی از اقدامات بسیار ساده و کاربردی برای پیشگیری از آفت دهان عبارتند از:
ارتقای بهداشت دهان و دندان
رعایت بهداشت دهان و دندان در پیشگیری از آفت دهان بسیار مهم است. مسواک زدن منظم با مسواک های نرم، استفاده از نخ دندان و استفاده از دهانشویه های غیر تحریک کننده می تواند به تمیز نگه داشتن دهان و کاهش خطر زخم های دهان کمک کند.
بیشتر بخوانید: علت آبسه دندان چیست و چطور درمان می شود؟
تنظیم رژیم غذایی
یک رژیم غذایی متعادل و غنی از ویتامین ها و مواد معدنی برای داشتن سیستم ایمنی سالم ضروری است. ترکیب غذاهای سرشار از ویتامین B12، روی، آهن و فولات، مانند سبزیجات برگدار، حبوبات و گوشتهای بدون چربی، میتواند به پیشگیری از کمبودهای تغذیهای که ممکن است در ایجاد آفت دهان موثر باشد، کمک کند.
مدیریت استرس
از آنجایی که استرس یک محرک شناخته شده برای بروز آفت دهان است، اتخاذ تکنیک های مدیریت استرس می تواند برایش پیشگیری از آن مفید باشد. درگیر شدن در فعالیت هایی مانند ورزش، مدیتیشن، تنفس عمیق، یا دنبال کردن سرگرمی ها می تواند به کاهش سطح استرس و ارتقای رفاه کلی کمک کند.
در نظر گرفتن اقدامات حفاظتی
انجام اقدامات احتیاطی برای جلوگیری از آسیب های دهانی می تواند به پیشگیری از آفت کمک کند. این اقدامات شامل احتیاط در هنگام غذا خوردن، اجتناب از جویدن اجسام سخت و استفاده از محافظ های دهانی در طول ورزش یا فعالیت هایی است که ممکن است خطر آسیب به دهان را به همراه داشته باشد.
پاسخ به سوالات رایج درباره آفت دهان
خیر آفت دهان مسری نیست. بر خلاف تبخال که توسط ویروس هرپس سیمپلکس ایجاد می شود، آفت ناشی از عفونت ویروسی نیست و نمی تواند از فردی به فرد دیگر منتقل شود.
آفتها معمولاً طی یک تا دو هفته خود به خود بهبود مییابند. با این حال، مدت زمان ممکن است بسته به اندازه و شدت زخم متفاوت باشد.
خیر هیچ روش قطعی برایش پیشگیری همیشگی از بروز آفت ها وجود ندارد تنها با کمک نکاتی که در این مقاله ذکر شد می توان تا آنجا که می شود از بروز آن ها پیشگیری کرد.
