بسیاری از ساختارهای بدن از آغاز زندگی تا پایان، به صورت مداوم در حال تقسیم سلولی هستند و در واقع به واسطه همین تقسیم سلولی در صورت آسیب دیدن دوباره تا حدودی ترمیم می‌شوند. استخوان یکی از این بخش‌ها است که در صورت شکستگی می‌تواند دوباره ترمیم شود. اما برخی از ساختارهای بدن، سلول ندارند و با آسیب دیدن یا حتی با گذشت زمان و افزایش سن، تحلیل رفته و حتی از بین می‌روند و به طور طبیعی قابل ترمیمی نیستند. دندان‌ها (مشخصا مینای دندان) جزء این ساختارها هستند که بنا به دلایلی از جمله پوسیدگی دندان ، تروما و … دچار سایش شده یا از بین می‌روند. در این مقاله درباره ساییدگی دندان یا سایش دندان و روش های ترمیم آن در دندانپزشکی توضیحاتی ارائه شده است.
سایش دندان چیست؟
سایش یا ساییدگی دندان به معنای از بین رفتن بافت دندان به طرقی غیر از پوسیدگی دندان است. سایش دندان یک مشکل بسیار شایع است که تقریباً در 97٪ از جمعیت رخ می دهد. این مشکل یک روند طبیعی و فیزیولوژیک است که در طول زندگی اتفاق می‌افتد، اما با افزایش طول عمر افراد و استفاده مداوم از دندان‌ها در طول زندگی، احتمال کاهش سطح و کوتاه شدن دندان‌ها قابل توجه‌تر می‌شود.
علائم سایش دندان کدامند؟
سایش دندان ممکن است در آغاز علائمی نداشته باشد اما کم کم و با افزایش میزان آسیب و تحلیل دندان علائم مشخصی را نشان می‌دهد. شایع‌ترین علائم این عارضه عبارتند از:
شروع یا افزایش حساسیت دندان
زمانی که مینای دندان طی سایش تحلیل می‌رود، دنتین یا عاج دندان که در زیر مینا قرار دارد به محیط دهان باز می‌شود و از آنجا که عاج دندان بر عکس مینا دارای عصب بوده و حساس به درد است، ممکن است حساسیت بیشتری به نوشیدنی یا غذای سرد و گرم داشته باشید.
تغییر شکل دندان‌ها
با سایش مینای لبه یا سطح دندان‌ها، فرم آن‌ها تغییر کرده و ممکن است دندان‌ها کوتاه شده یا لبه آن‌ها نامتقارن شود.
زرد شدن و تغییر رنگ دندان‌ها
با از بین رفتن مینای دندان در بخش‌های مختلف، دنتین که یک لایه حساس و تقریبا زرد رنگ است نمایان می‌شود. علت تغییر رنگ دندان‌ها در اغلب موارد نمایان شدن این لایه است.
مشکلات عملکردی ناشی از کوتاه‌تر شدن دندان‌ها
کوتاه شدن دندان‌ها می‌تواند جویدن شما را تحت تاثیر قرار دهد. علاوه بر این، از آنجا که دندان‌ها نقش مهمی در تکلم دارند، این کوتاهی می‌تواند روی صحبت کردن نیز موثر باشد.
نازک شدن مینای دندان
سایش دندان‌ها معمولاً با تحلیل مینا همراه است. زمانی که این لایه تحلیل برود اینگونه به نظر می‌رسد که دندان سطح دندان شفاف است. در اصطلاح عامه به این وضعیت، شیشه ای شدن دندان گفته می‌شود. در بشتر افرادی دندان قروچه دارند به وضوح می توان دید که دندان‌های جلو به این حالت (به اصطلاح شیشه ای)، هستند
علل سایش دندان‌ها چیست؟
هرچه سن بیشتر می‌شود روند سایش دندان‌ها نیز ادامه پیدا کرده و بیشتر می‌شود. طی این روند، مینای دندان نازک‌تر شده و دنتین یا عاج دندان بیشتر در معرض دید قرار می‌گیرد و همانطور که گفته شد باعث تغییر رنگ دندان‌های شما نیز می‌شود. جدای از روند طبیعی سایش دندان‌ها، عوامل و فاکتورهایی وجود دارد که این روند را سرعت می‌بخشند. برخی از شناخته‌‌شده‌ترین ریسک فاکتورها یا عوامل مستعدکننده ایجاد سایش دندان در ادامه مورد بررسی قرار گرفته‌اند.
مصرف مواد غذایی و نوشیدنی‌های حاوی اسید
مصرف مواد غذایی و نوشیدنی‌های اسیدی مانند انواع نوشابه‌ها، نوشیدنی‌های انرژی‌زا، برخی از آب‌میوه‌ها، شراب و نوشیدنی‌های الکلی، نوشیدنی‌های ویتامینه و … می‌تواند سایش دندان را بیشتر کند زیرا با تحلیل رفتن مینای دندان همراه هستند.
دندان براکسیزم یا دندان قروچه
دندان قروچه یک مشکل شایع در بسیاری از افراد جامعه است که به آن براکسیزم نیز گفته می‌شود. دندان قروچه به حالتی اطلاق می‌شود که دندان‌ها با نیروی زیاد و محکم به هم سابیده می‌شوند. در اغلب موارد، دندان قروچه به شکل غیرارادی و در هنگام خواب رخ می‌دهد و ممکن است شخص از وجود آن آکاهی نداشته باشد. در حالت کلی دندان قروچه علت اصلی ساییدگی دندان در خواب است.
مصرف برخی از داروها
بسیاری از داروها می‌توانند باعث خشک شدن دهان شوند. بزاق نیز سدی مهم در برابر سایش دندان ها است. بنابراین اگر دهان شما خشک شود و با خشکی دهان روبرو شوید، دندان‌ها با سرعت بیشتری آسیب و سایش می‌شوند.
استرس و اضطراب
برخی از افراد حین تجربه یا تحمل استرس، دندان‌های خود را محکم به هم می‌سابند و یا اینکه عادت دارند ناخن یا پوست خودشان را بجوند. این موضوع باعث افزایش روند سایش دندان ها می‌شود.
بیش از حد مسواک زدن
مسواک زدن مهم‌ترین فاکتور در حفظ و ارتقای بهداشت دهان و دندان است. با این حال اگر مسواک زدن بیش از حد انجام شود یعنی زمان و تعداد دفعات مسواک زدن استاندارد نباشد و یا اگر حین مسواک زدن فشار زیادی به دندان‌ها وارد کنیم به افزایش سایش دندان ها کمک می‌کنیم.
انواع حالات مختلف سایش دندان‌ها به چه صورت است؟
به طور کلی می‌توان سایش دندان را در 4 شکل مختلف دسته بندی کرد. 4 شکل سایش دندان عبارتند از:
ابفرکشن (Abfraction)
ابفرشکن به حالتی از سایش دندان گفته می‌شود که در آن سطح دندانی در محل تلاقی دندان با لثه دچار آسیب می‌شود. آسیب وارد شده معمولا وِج‌مانند یا v-شکل (حرف V انگلیسی) است. این آسیب هیچ ارتباطی با پوسیدگی، پلاک دندانی یا باکتری ندارد و جزئی از فرآیند سایش دندان است.
علت اصلی بوجود آمدن این نوع از سایش، یا فشار دادن دندان‌ها بر روی هم در اثر استرس در طول روز است که به آن clenching گفته می‌شود و یا سابیدن دندان‌ها بر یکدیگر در طی شب که براکسیزم bruxism نامیده می‌شود.
ابرژن (Abrasion)
این نوع سایش معمولا به دو علت بر روی دندان‌ها ایجاد می‌شود. یکی از این علل که بسیار هم شایع است، مسواک زدن ناصحیح و به شکل افقی است. در این شکل از سایش، مینای دندان در ناحیه اتصال به لثه دچار سایش شده و از بین می‌رود.
علت دیگر، استفاده از دندان به عنوان ابزاری برای انجام کارهای مختلف است، به عنوان مثال جویدن ناخن، شکستن تخمه و یا باز کردن در بطری! تماس مداوم یک وسیله یا شیء با دندان نیز سبب ایجاد ابرژن بر روی دندان‌ها می‌شود. گاها تماس طولانی‌مدت دستگاه‌های ارتودنسی، پروتز‌های پارسیل متحرک و برخی اشیاء دیگر مانند قلم با دندان، می‌تواند باعث ابرژن شود.
اروژن (Erosion)
اروژن زمانی رخ می‌دهد که سطح دندان با مواد شیمیایی در تماس باشد. رایج‌ترین مواد شیمیایی که با تماس خود به دندان باعث فرسایش آن می‌شوند نوشیدنی‌ها و مواد غذایی با PH پایین هستند. مشکلات گوارشی نظیر رفلاکس اسید از معده به مری نیز از جمله علل اروژن هستند.
گاهی عاداتی مانند خوردن خوراکی‌های اسیدی مانند لیموترش و لواشک و … در زمان طولانی نیز سبب ایجاد اروژن بر روی دندان‌ها می‌شوند. در این نوع سایش سطوحی از دندان‌ها که در تماس با مواد اسیدی هستند و یا سطح جونده دندان‌ها دچار تحلیل مینا و سایش می‌شوند.
اتریشن (Attrition)
اتریشن ناشی از تماس دندان با دندان است. در این نوع سایش، سطحی از دندان که وظیفه جویدن غذا را برعهده دارد دچار سایش می‌شود و این سایش به شکل فرورفتگی‌هایی بر روی سطح جونده دندان‌ها دیده می‌شوند. علت اصلی بوجود آمدن اتریشن براکسیزم یا دندان قروچه است.
عوارض سایش دندان: سایش دندان ها چه مشکلاتی برای ما ایجاد می‌کند؟
دندان‌هایی که دچار سایش می‌شوند می‌توانند باعث ایجاد مشکلات زیبایی و همچنین مشکلات جدی برای سلامت دهان و دندان شوند که نیاز به درمان حرفه‌ای دندانپزشکی دارند. موارد زیر مشکلاتی است که معمولاً همراه با سایش دندان‌ها دیده می‌شوند:
- زرد شدن دندان‌ها
- شفاف و شیشه‌ای شدن دندان‌ها
- حساس شدن دندان‌های دچار سایش
- سردرد
- درد فک
- ایجاد فاصله بین دندان‌ها
- لق شدن دندان‌ها
- تحلیل بافت استخوان فک
درمان سایش دندان ها چیست؟
برای درمان سایش دندان‌ها روش‌های مختلفی وجود دارد ولی در مرحله اول باید ارزیابی کامل دندان‌ها توسط دندانپزشک یا متخصص ترمیمی و زیبایی دندان به منظور تشخیص علت سایش صورت گیرد. سپس بر آن اساس درمان مناسب انتخاب می‌گردد. برای مثال اگر دندان‌قروچه باعث سایش دندان‌های شما شده باشد، دندانپزشک آسیب‌های وارد شده به دندان‌ها را بررسی کرده و سپس روش‌های کاهش یا درمان کامل دندان قروچه را به شما پیشنهاد خواهد داد.
در کل، روش‌های درمانی متعدد و زیادی مانند باندینگ دندان، لمینت دندان و روکش دندان برای ترمیم و بازسازی دندان‌های دچار سایش وجود دارد.
رایج‌ترین روش‌های ترمیم سایش دندان‌ها
بعد از آشنایی با علت شیشه‌ای شدن دندان‌ها، اکنون بر روی روش‌های درمان آن تمرکز می‌کنیم. در این بخش درباره درمان سایش دندان توضیحاتی ارائه شده است. دقت کنید که درمان ساییدگی دندان‌ها تنها توسط دندانپزشک امکان‌پذیر است و روش خانگی برای بهبود این موضوع وجود ندارد. لذا اگر دچار تحلیل مینای دندان هستید تنها با یک دندانپزشک صحبت کنید.
باندینگ دندان (Dental bonding )
در صورت وجود سایش مینایی به میزان جزئی تا متوسط ، می‌توان از روش‌های باندینگ دندان جهت درمان آن استفاده کرد. باندینگ دندان شامل روش‌هایی است که طی آن یک ماده کامپوزیتی همرنگ دندان روی سطح دندان‌هایی که دچار سایش شده‌اند اعمال می‌شود تا ظاهر طبیعی‌تری به خود بگیرند.
ترمیم‌های کامپوزیتی و کامپوزیت ونیرها جزو این روش‌های درمانی هستند. علاوه بر اصلاح طرح لبخند، باندینگ دندان همچنین ممکن است حساسیت دندان را کاهش داده و مشکلات مربوط به نامتقارن بودن لبخند را نیز برطرف کند.
لمینت دندان (Dental laminate)
لمینت‌ها لایه‌های نازکی از جنس پرسلن هستند که برای بهبود رنگ، شکل و اندازه دندان‌ها به آن‌ها متصل می‌شوند. لمینت‌ها همچنین می‌توانند با باند شدن به سطح دندان‌ها، حساسیت آن‌ها را کاهش داده تا در معرض آسیب و تغییر رنگ کمتری قرار بگیرند.
روکش دندان (Dental crown)
چنانچه دندان بیش از حد آسیب دیده یا دچار سایش شده باشد، ممکن است از روکش‌های دندانی جهت بازسازی دندان‌ها استفاده شود.
روکش دندان انواع مختلفی دارند که دندانپزشک بر اساس نوع و موقعیت دندان و همچنین میزان و شدت سایش دندان‌ها، یکی از این انواع را جهت درمان انتخاب می‌کند.
با این روش‌ها از پوسیدگی و سایش بیش از حد دندان‌ها پیشگیری کنید
مانند هر بیماری و مساله بهداشتی دیگری، در خصوص سایش دندان‌ها نیز پیشگیری بهتر از درمان است. تنها پیروی از چند قانون ساده باعث می‌شود دندان‌های شما در طول عمرتان محکم و قوی باقی بمانند. برای این منظور می‌توانید چند راه حل پیشگیرانه زیر را در نظر داشته باشید:
- از مصرف بیش از حد مواد غذایی شامل اسید خودداری کنید. اگر برایتان مقدور است نوشیدنی را با نی بخورید تا تماس مستقیم نوشیدنی های اسیدی با سطح دندان‌ها کاهش پیدا کند.
- مشکلات گوارشی مانند بازگشت اسید به مری و دهان را مدیریت کنید و برای این منظور از پزشک کمک بگیرید.
- از جویدن ناخن و قلم و استفاده از دندان خود برای بریدن چسپ و سایر موارد دیگر خودداری کنید.
- چنانچه فکر می‌کنید که دندان قروچه دارید حتما به دندانپزشک مراجعه کنید.
- برای نظارت و مشاوره مرتباً به دندانپزشک خود مراجعه کنید. دندانپزشک به طور مرتب حین چکاپ میزان سایش دندان‌های شما را بررسی و نظارت می‌کند.
