بیلداپ و بازسازی دندان چیست و چه تفاوتی با روکش دندان دارد؟

باور نادرستی در خصوص ترمیم دندان بعد از درمان ریشه (عصب کشی دندان) وجود دارد که متاسفانه تاکنون در خصوص آن به درست آگاهی رسانی نشده. بیشتر مراجعین و البته دندانپزشکان متاسفانه بر این باورند که در اغلب موارد، بعد از درمان ریشه، حتما باید دندان را روکش کرد. اما این باور نادرست است. روکش کردن دندان یک فرآیند تهاجمی است و برای اینکه یک روکش نصب شود بخش زیادی از دور تا دور دندانِ درمانِ ریشه شده (حتی اگر سالم باشد) باید تراشیده شود. سوال اینجاست تا زمانی که با روشی مانند بیلداپ دندان می توان بدون تراش، آن را بازسازی کرد چرا سراغ روش تهاجمی مانند روکش ها برویم؟

بیلداپ دندان چیست؟

بیلداپ دندان (buildup ) به معنای بازسازی دندان آسیب دیده یا عصب کشی شده است.  این پروسه از محافظه کارانه ترین درمان های دندانپزشکی است و بر حفظ حداکثری دندان طبیعی تمرکز دارد. زمانی که دندان به شدت آسیب دیده و به تازگی درمان ریشه شده، می توان با کمک بیلداپ و بدون نیاز به تراش دندان، آن را احیا و بازسازی کرد. تصویر زیر یک نمونه قبل و بعد از درمان است.

طی فرآیند بیلداپ دندان، یک دندانپزشک یا متخصص ترمیمی و زیبایی، با کمکِ بافت اندک و باقی‌ماندهِ دندانِ آسیب دیده، نسج و بخش‌های از دست رفتهِ آن دندان را بازسازی می‌کند. هدف از بازسازی دندان، کمک به حفظ و  بقای دندان، افزایش طول عمر و بازگرداندن عملکرد آن است. زیرا همیشه بهترین دندان، دندان طبیعی خودمان است و هیچ پروتز یا ترمیمی جای آن را نمی گیرد. بنابراین ما به جای استفاده روکش و پروتزهای دندانی سعی می کنیم با حداقل آسیب به دندان واقعی، آن را به شکلی هنرمندانه با بیلداپ احیا و بازسازی کنیم.

دقیقا چه زمانی نیاز به بیلداپ دندان داریم؟

دندان‌هایی که در اثر پوسیدگی و یا شکستگی، میزان زیادی از ساختار و نسج خود را از دست می‌دهند، نیاز به درمان ریشه (روت کانال تراپی) خواهند داشت و پس از درمان ریشه، تاج آن‌ها باید بازسازی گردد. جهت بازسازی تاج این دندان‌ها (بسته به میزانِ بافتِ باقی ماندهِ دندانِ ضعیف شده) راه‌حل‌های متفاوتی از جمله موارد زیر وجود دارد :

• درمان پروتزی (روکش کردن دندان)
• درمان ترمیمی (بیلداپ دندان)

درمان پروتزی (روکش کردن دندان)

کراون (Dental Crown) و یا روکش دندانی یکی از روش‌های بازسازی و ترمیم دندان پس از روت کانال تراپی یا عصب کشی دندان است. روکش زمانی درمانی مناسب محسوب می‌شود که بافت دندانی به میزان زیادی از دست رفته و شرایط به گونه‌ای است که امکان بازسازی دندان با کمک مواد ترمیمی (به طور مستقیم در مطب دندانپزشک) وجود ندارد. در واقع  میزان باقی مانده دندان آسیب دیده به اندازه‌ای کم و نامناسب است که امکان اتصال و گیر مواد ترمیمی به آن وجود ندارد.

در چنین شرایطی باید درمان دندان و ترمیم آن به طور غیر مستقیم و به کمک لابراتوار انجام شود. به این ترتیب که پس از آماده سازی (تراش دندان)، از دندان تراش خورده قالبی تهیه شده، به لابراتوار فرستاده می‌شود تا از روی این قالب روکش مناسب دندان تهیه شده و نهایتاً به روی دندان چسبانده شود.

درمان ترمیمی ( بیلداپ دندان )

زمانی که حداقلی از بافت دندانی جهت گیرِ ماده ترمیمی وجود دارد، می توان بسته به شرایط دندان و محل قرارگیری آن، از آمالگام و یا کامپوزیت، برای بازسازی و یا بیلداپ دندان استفاده نمود.

به عبارتی، تا زمانی که بافت باقی مانده و نسبتا سالم دندان، به اندازه‌ای باشد که بتواند مواد ترمیم کننده دندانی را نگاه دارد (و یا اصطلاحاً گیر ماده رخ دهد) به جای روکش دندان از بیلداپ برای نجات دندان استفاده می‌شود.

چرا بعد از درمان ریشه، دندان ها نباید به روش معمولی پر کرد و باید بیلداپ شوند؟ 

متاسفانه در بسیاری از موارد شاهدیم که بعد از درمان ریشه دندان به اشتباه با همان تکنیک و اصولی که برای ترمیم های سطحی و متوسط به کار گرفته می شود، بازسازی می شود و این مسئله منجر به شکستگی های عمیق دندانی و حتی کشیده شدن دندان می شود.

یکی از دلایلی که سبب شده باور “همه دندان های درمان ریشه شده باید روکش شوند.” بسیار رایج باشد، دقیقا همین مسئله است. 

دندان هایی که درمان ریشه شده اند شرایط زیر را دارند:

• میزان زیادی از عاج خود را از دست داده اند.
• برخی از دیواره های دندانی به طور کامل تخریب شده اند.
• دیواره های باقیمانده اغلب ضخامت کمی دارند و ضعیف هستند.

بنابراین دندان هایی که تخریب وسیع دارند و نیاز به بیلداپ دارند، با روش معمولی نباید ترمیم شوند و حتما باید در مورد این دندان ها اصول بیومکانیک خاص به کار گرفته شود تا در برابر نیروها مقاومت کنند و دچار شکستگی نشوند.

مدت زمان بازسازی دندان با این روش چقدر است؟

رعایت این اصول بیومکانیک خاص و همچنین بازسازی کانتور یا انحناهای دندانی، تماس های دندانی، آناتومی و رنگ دندان مستلزم صرف زمان طولانی بوده و بسیاز بیشتر از میزانی است که حتی در مورد ترمیم های متوسط دندانی صرف می شود. بنابراین درست است که بیلداپ تنها در یک جلسه درمانی انجام می شود اما انجام آن مستلزم صرف زمان طولانی از جانب دندانپزشک و صبوری بیمار در آن جلسه خواهد بود.

چه تفاوتی بین روکش های دندانی و بیلداپ دندان وجود دارد؟

دو روشِ روکش دندان و بیلداپ، همانطور که پیش‌تر اشاره شد، تفاوت‌های فاحشی با هم دارند. این دو روش هرچند که در نهایت یک هدف را دنبال می‌کنند اما دست کم در سه مقوله زیر با هم متفاوت هستند.

نحوه آماده سازی و میزان تهاجمی بودن

برخلاف روکش دندان که بافت دندانی باقیمانده به میزان بسیار زیادی (۱٫۵ تا ۲ میلیمتر دور تا دور دندان) باید تراش بخورد، در بیلداپ دندان ها تقریبا تمامی نسج باقیماندهِ دندانی حفظ می‌گردد و تراش تنها محدود به کوتاه کردن دیواره‌های ضعیف دندان است که در نهایت توسط ماده ترمیمی پوشش داده می‌شوند .

احتمال تشخیص پوسیدگی دندان

علاوه بر آن، دندان بازسازی شده بر خلاف دندانی که روکش روی آن قرار می گیرد، در صورت بروز پوسیدگی (حتی جزئی و اندک)، هم به طور کلینیکی و هم از طریق رادیوگرافی قابل تشخیص است.

این در حالی است که متاسفانه پوسیدگی ایجاد شده در زیر روکش دندان در بسیاری از اوقات نه در معاینه ی کلینیکی و نه در رادیوگرافی قابل تشخیص نیست، مگر زمانی که پوسیدگی بسیار پیشرفت کرده و عمده ساختار و نسوج دندان را از بین برده باشد .

تعداد جلسات مورد نیاز

در حالیکه درمان غیر مستقیم با روکش دندان (بسته به نوع آن) نیاز به ۲ تا ۴ جلسه زمان دارد، درمان مستقیم دندان‌‎ها با بیلداپ دندانی تنها در یک جلسه امکان پذیر است .

از چه موادی جهت بازسازی دندان ها می توان استفاده کرد ؟

جهت بیلداپ دندان ها می‌توان از مواد ترمیمی آمالگام و کامپوزیت دندان استفاده نمود . این دو ماده هر کدام در موارد خاصی تجویز می‌شوند و نمی‌توان در مورد ارجحیت هر کدام از آنها نسبت به دیگری حکم قطعی صادر کرد.

جهت بازسازی و ترمیم دندان، آمالگام بهتر است یا کامپوزیت؟

اجازه دهید برای پاسخ به این سوال، این دو ماده ترمیمی را با هم از نظر استحکام، قابلیت اتصال (باند) و زیبایی مقایسه کنیم تا خودتان متوجه شوید برای بیلداپ دندان کدام ماده بهتر است.

استحکام آمالگام بیشتر است یا کامپوزیت دندان؟

بیشترین سوالی که در مورد تفاوت این مواد وجود دارد، در مورد استحکام آنها و اختلاف عملکرد این دو ماده در مقاومت در برابر شکست است .

انجام آزمایش مقاومت این دو ماده در محیط خارج از دندان نشان می‌دهد که در مقایسه با کامپوزیت، آمالگام استحکام بیشتری در برابر فشار از خود نشان می‌دهد. ولی تا زمانی که این دو ماده در حفره دندانی قرار نگیرند، نمی‌توان به یقین گفت دندانی که با آمالگام بازسازی شود لزوماً مستحکم‌تر از دندانی است که با کامپوزیت ترمیم شده است.

زیرا بر خلاف آمالگام، کامپوزیت قابلیت باند (یا متصل) شدن به بافت دندانی (مینا و عاج) را دارد و بسیاری از اوقات این مجموعه یکپارجه دندان و کامپوزیت در برابر نیروهای وارده عملکرد بهتری دارند.

باندینگ کامپوزیت بهتر است یا آمالگام؟

به دلیل اینکه کامپوزیت به راحتی به دندان باند (متصل) می‌شود، برای بازسازی دندان ها با کامپوزیت، بافت باقیمانده دندانی تقریبا بدون هیچ تراش و تغییری آماده برای بازسازی است. اما آمالگام برای قرارگیری در حفره دندان به دلیل نداشتن قابلیت باند به دندان، نیاز به گیر مکانیکی و در نتیجه تراش از بافت دندان دارد .

برای بازسازی دندان، از لحاظ زیبایی آمالگام بهتر است یا کامپوزیت؟

امروزه تقاضا برای درمان‌های زیبایی باعث شده است که بیلداپ دندان‌ها با کامپوزیت در بسیاری موارد اولین گزینه باشد. کامپوزیت‌های نسل جدید علاوه بر تنوع رنگی زیاد که امکان بازسازی دندان را در لایه‌های مختلف و مشابه با رنگ دندان به وجود آورده‌اند، بهبود قابل توجهی نیز در استحکام فشاری و خمشی نشان داده‌اند که موجب عملکرد عالی آنها در نواحی تحت فشار شده است. به طور کلی در حال حاضر کامپوزیت‌ها انتخابی بسیار مناسب جهت بیلداپ های دندانی چه از نظر زیبایی و چه از نظر عملکرد می‌باشند.

آیا ترمیم دندان بدون تاج با بیلداپ دندان امکانپذیر است؟

گاهی اوقات تاج دندان واقعی به صورت گسترده دچار آسیب شده و از دندان، تنها ریشه‌ها باقی مانده است. روند ترمیم دندان در این شرایط متفاوت است و درمانِ بیلداپ در این خصوص کاربردی ندارد. چرا که برای انجام بیلداپ، باید حداقل میزانی از تاج دندان طبیعی باقی مانده باشد تا بتوان کامپوزیت را به آن باند یا متصل کرد.

بنابراین ترمیم دندان بدون تاج با بیلداپ امکان‌پذیر نیست و باید طرح درمان دیگری برای ترمیم دندان‌هایی که تاج ندارند در نظر گرفت. روند ترمیم دندان بدون تاج معمولاً شامل جراحی افزایش طول تاج و پست و کور و روکش است.

از کجا متوجه شویم که برای ترمیم دندان بدون تاج، بیلداپ مناسب تر است یا جراحی افزایش طول تاج و پست و روکش؟

دندانپزشک برای اینکه درمان مناسب را انتخاب کند باید بیمار را معاینه کرده و از نزدیک موقعیت دندان را بررسی کند. همچنین لازم است تا از تصاویر رادیوگرافی دندان برای دیدن بخش های باقی مانده دندان استفاده شود. وضعیت بقایای دندان بدون تاج بسیار مهم است چرا که برای ترمیم باید ریشه ها سالم و طول مناسبی داشته باشند، در غیر این صورت طرح درمان تغییر پیدا می کند.

چنانچه حداقلی از تاج طبیعی به صورت سالم وجود داشته باشد دندانپزشک درمان بیلداپ را در نظر خواهد گرفت. اما در صورت عدم وجود تاج، درمان‌های دیگر انجام داده می‌شود.

 ماندگاری و دوام دندان بازسازی شده چقدر است؟

طول عمر بیلداپ‌ دندان به چند عامل بستگی دارد:

• میزان بافت باقیمانده دندان
• موقعیت دندان در قوس فکی
• اکلوژن یا نحوه‌ی روی هم آمدن دندان‌ها که مشخص می‌کند چه میزان فشار بر روی دندان وارد می‌شود.
• میزان رعایت بهداشت دهان و دندان

با ملاحظه و مراقبت و رعایت بهداشت دهان و دندان به شکل درست و منظم، بیلداپ‌ها می‌توانند طول عمری طولانی داشته باشند، با توجه به این مسئله که تمام بافت سالم دندان در بیلداپ نگهداری می‌شود.